30 Ene Galicia concentra o 4% dos casos mundiais dunha doenza ultrarrara que afecta os riles
Dent é unha enfermidade xenética e hereditaria que non ten cura nin tratamento específico e pode derivar en fallo renal
“Hugo bebe tres litros de auga ao día. Necesita ter o ril moi hidratado. Está máis canso do normal e ten os dentes ocos pola falta de calcio. Incluso tivo risco de infarto por unha das medicacións que tomaba”, explica María Castelao, nai dun neno de 11 anos con enfermidade de Dent. Esta doenza afecta a función renal, provoca un importante retraso do cremento e causa alteracións na estrutura ósea —sobre todo nas pernas—. “É unha enfermidade ultrarrara. Só hai 250 familias identificadas no mundo e 10 delas están en Galicia. É un número bastante elevado”, di o nefrólogo Miguel García. É dicir, o territorio galego concentra o 4% dos casos mundiais dunha doenza que afecta case exclusivamente a homes.
Para a enfermidade de Dent, recalcan García e Castelao, non existe cura nin tratamento específico, tan só “parches”. “Hugo ten bastante calidade de vida no seu día a día pero toma moitísima medicación pola mañá, ao mediodía e pola noite. Necesita suplementar as proteínas, o calcio, o fósforo, o ferro… todo o que sae polos ouriños”, indica a nai. A orixe desta doenza, xenética e hereditaria, está nas mutacións dos xenes CLCN5 e OCRL1 do cromosoma X asociados a unhas canles dos riles. O principal problema é que os pacientes acaban tendo fallo renal de maneira temperá, entre os 30 e os 50 anos e, ás veces, incluso antes. Non se coñece o motivo polo que en Galicia hai un número tan elevado de doentes. García baralla dúas hipóteses: dende máis presenza da mutación ata unhas mellores técnicas diagnósticas.
Co obxectivo de poñer en contacto ciencia e familias afectadas, a asociación Art for Dent que preside María Castelao, da man do laboratorio NefroCHUS que dirixe Miguel García, celebran este venres unha xornada no Instituto de Investigación Sanitaria de Santiago (IDIS). A estreita colaboración entre a asociación e equipo de García está permitindo avanzar no coñecemento desta enfermidade rara. Cos cartos recadados por Art for Dent, o laboratorio está a traballar cun rato que ten a mutación que causa a enfermidade. “Estamos intentando caracterizar e coñecer Dent dende o punto de vista molecular”, indica o investigador do IDIS.
Este non é o único esforzo nin a única liña de investigación que desenvolven sobre a doenza. De feito, nos últimos anos lográronse grandes avances. Miguel García lembra cando coñeceu a Hugo: “Daquela a tecnoloxía non era o suficientemente boa para diagnosticar Dent”. O fillo de María Castelao era tan só un bebé de 14 meses e non foi ata os 7 anos cando logrou porlle nome á súa enfermidade. Cun test xenético, cuxos resultados tardaron un ano, por fin atoparon a resposta. “O 20 de decembro de 2020, tres meses antes do confinamento, dixéronnos que Hugo tiña enfermidade de Dent”, lembra.
O papel clave da hormona do crecemento
O completo estudo xenético que permitiu o diagnóstico fíxose grazas a unha chamada de Castelao a García despois de anos peregrinando por multitude de consultas. Dende endrocrinoloxía ata dixestivo, ninguén era quen de unificar nun só termo os síntomas do seu fillo. “Foi unha tolemia. Agora ten 11 anos pero dende os 4 meses sabiamos que pasaba algo. Vomitaba todos os días e nunca medrou de maneira normal”, recorda Castelao. Tras ir de pediatra en pedriatra e tras unha analítica en vermello deriváronos a nefroloxía, onde con tan só 14 meses determinaron que había un problema nos riles. “O diagnóstico inicial foi horrible, incluso peor que Dent. Esclerose mesanxial difusa. Téñoo gravado a lume”, sostén.
Cada vez que Hugo tiña unha gastroenterite estaba 20 días ingresado. A súa habitual perda de minerais, proteínas, calcio e demais substancias era aínda máis grave. Con tan só tres anos foron a Barcelona a pedirlle opinión á nefróloga Gema Ariceta do Hospital Vall d’Hebrón, unha gran referente no seu campo. “A doutora non sabía o que tiña pero na súa valoración dixo claramente que Hugo necesitaba hormona de crecemento. Se non, nunca ía tirar para arriba. Se non lla daban en Galicia, que lla daban en Cataluña. Empezou con catro anos e a vida que ten a día de hoxe é grazas a iso. A enfermidade non ten cura pero agora ten bastante calidade de vida”, asegura Castelao.
Unha das reivindacións da xornada do IDIS é, precisamente, que se subministre a hormona do crecemento en Galicia para os nenos con enfermidade de Dent. Así o explica Miguel García: “Este simple tratamento cambia por completo a vida dos nenos. Poden interaccionar con outros rapaces da súa idade, facer deporte, ter unha vida normal… Despois hai outras medicacións, pero esa hormona é clave”. Non erradica a enfermidade pero si axuda a convivir con ela. E esa petición, esa iniciativa que se desenvolve en Cataluña, é un dos puntos que máis une á ciencia e á asociación. E os mellores exemplos son os nenos afectados por Dent aos que se lles subministrou a hormona do crecemento.
Un tratamento para evitar o transplante
Con todo, dende o NefroCHUS levan a cabo outras iniciativas de investigación para mellorar a calidade de vida dos doentes. “O obxectivo definitivo, sen dúbida, é intentar identificar un tratamento, xa sexa terapéutico ou coa edición do xenoma“, apunta García. Amais diso, abriron unha novidosa liña de estudo sobre vesículas extracelulares que teñen potencial non só para o diagnóstico, senón para un futuro tratamento. E non só en ratos, senón tamén para o humanos.
A fin de contas, o obxectivo final é evitar o transplante de ril. O fallo renal a idades tan temperás fai que os pacientes de Dent entren en diálise e esperen un novo órgano. “Non é unha opción porque ten moitos riscos; máis aínda dos que ten agora”, lamenta Castelao. “Temos que loitar por frear esta enfermidade. Dixéronnos que é mellor ter un ril que funciona ao 30% que un ril transplantado. Vivimos todo isto con moita incerteza”, incide a nai de Hugo, quen xa ten menos da metade da súa función renal con tan só 11 anos.
As secuelas psicolóxicas
Amais das complexidades da propia enfermidade, que non produce dor física, están as secuelas psicolóxicas de padecela. María Castelao é deseñadora gráfica e o seu home e pai de Hugo profesor de pintura, polo que decidiron poñer en marcha a asociación Art for Dent durante a pandemia. “Tamén serve para que Hugo non se sinta un becho raro”, di a nai e presidenta da entidade. Son varias familias de Asturias e Galicia con historias unidas por Dent. Algunhas con máis dun fillo ou familiar afectado pola doenza, dado o seu carácter xenético e hereditario.
A historia de Hugo é un exemplo do que viven día a día 10 familias en Galicia e outras 240 arredor do mundo. Parecen poucos, se se compara coas cifras astronómicas doutras doenzas, pero todas contan. “Se xuntas todas as enfermidades raras son máis comúns que as enfermidades comúns”, reflexiona Miguel García. O que falta para darlle pulo á investigación é, por tanto, o financiamento. A asociación está a traballar sen cesar dende que naceu en 2021. A inspiración foron os trazos terapéuticos de Hugo sobre un lenzo en branco.